Juwel Pe:gu
Po:péké Nébíng Ajon-MAK.
1. Mising Réngam:-
Bharat mo:rumsok sangga ataglo lekelokkébo du:né lédumokutsuné 209 kopé tani: opeyém Sidul Traibs émna Bharatsok runggo potindo jíkkantung. Édé lédu mokutsuné tani: ope:dok Mising kídardé Osomsok 2 pé béttépagya:né Sidul Tribesé. Agom alam sígné kídí:dok lukampé Mising kídí:dé Mongulio alégdok, Tibbet-Bormi agom éra:lok, pékíng Osom pe:le:dok amiyé. Su anupé agom alam sígné kídíngé Bharot Mo:rumsok sangga atag ami kídarém agom alamlok sígla annyikopé orpanna léngkantung. Édé pe:le: annyidém ‘Kokborok’ éla: ‘Abotani’ émna lukantung. Édémpé sígla Mising kídí:dé ‘Abotani’ agom pe:le:do a:té:dag. Leke do:ying-a:bang, lésíg sígla pola, an-go:-mago:la pangkampé Mising kídí:dok lenko léríngé Si:n-Monggul-Tibbet Mo:rum mo:setsuko akenné among atagdé émna méngkíko mé:lentung. Si:nlok béttépagya:né a:né Iyang Sikiyang éla: Huanghu billenko kéré:dé Mising dokké Tani: ope:lok angu angu ba:pe:kídí:dok du:pongaryangko mo:tagé émna mé:mi:la mé:lendungku. Dépiné néku-buku mo:taglokké dé ba:pe: ami kídí:dé dogo-tínggo, dungko-dakko éla: du:tinsunané du:téngém matala aso: aso:pé dokhin-posim Si:nlo:pé gíla du:la lédupé Tibbetlok uttor atakpé ginga:la do:lung lu:la dungka. Dé mo:tagdo bojé dítakko du:dag lédupé mo:nu du:téng malenna modhyo Tibbet lo:pé ginga:to. Édé modhyo Tibbet lo du:dodo Mising odokké Tani: ope:lok amikídí:dok réngam yelodé, dírbí dírlodé parí: rí:la jarlenkang émna leke do:ying éla: gomku gomlab adlenkunamki kinna:dung. Modhyo Tibbet lo bojé dítakko du:dak lédupé dokkésin bangkí bangkí lugéngki Tani: ope: amikídaré dokhin Tibbet lo:pé gingangkang. Dokhin Tibbet lo:sin bojé dítakko du:dag lédupé ‘Lusa Giripod’ (adi gebné lambé) lok gía:la aso: aso:pé suk Bharot Mo:rumlok Orunasolpé píngangkang. Dokhin Tibbet lokké pe:lu: pe:lu:pé gía:né kídí:dok Mising kídí:dé ba:pe: kísapé Orunasol amo:pé gíangarpongka émna leke do:ying-a:bangé lukandung. Mising kídí:dé Orunasol di:té: amo:lok Ge:líng, Tu:ting, Yíngkiyong, Karko, Simong, Ge:ku, A:long, Riu, Riga, Maryang, Damro, Mé:bo dé mongku mo:takkídí:do do:lung lu:la dungngai. Orunasol amo:lok dé di:té-yumrang katé:né mo:yinné mo:nu among kídí:do a:yé-apí, simín-sike matala, ali a:ye, a:m aríg ila lendo a:dodok ili-ikam ibomla dungngai. Suk Orunasollo bojé dítakko du:la atí-atí ngasod odokké dungkanné mo:nu among éla: aríg ikanné amongé kakuma:pé ibomkang. Édémpila do:pin-do:ying síkpí:ma:dapébo mo:nu among-aríg ikanné among matala Osomlo:p togyi:to. Osomlok bétttpagya:né a:né Bhohmoputra kéréng dokké Siyang, Dibang, Dihing, Disang, Dikhou, Dhonsiri, Kherkota, Subonsiri, Dikrong, Ronganoi, Jia Bhoroli dé a:né-abung kídí:dok kéréngké aríg ikanné mo:nu among kídí:do asum-asumpé okum bomna du:bomkang. Silo-mélo Mising kídíngé Osomlok-- Dhemaji, Lokhimpur, Sontipur, Golaghat, Jorhat, Sibosagor, Dibrugorh, Tinisukia dé 8 (Pi:nyi) Distrikt ara:lok 29 (Nyí:nyi la:nang) ko ‘Rebiniu Sarkul’ém du:lubla dokké Guahati:lok atag 5 (angngo)ko luté:la 2000 kíramkopé do:lu:lo dung. Dokkésin po:péké NEFA (North East Frontier Agency) lunam Orunasollo:sin East Siang, Dibang Valley, Lohit dé distrikt 3 (aum) do nérkíg ili-ikam, du:lod daglotki 34 (Yíum la:pi) ko ngatpé do:lu:lo okum bomna dung. Osom éla: Orunasollo du:né ami kídí:dém sablusula Misi:lok population é 12 (Yí:la:nyi) lakh ko dérkíramdag.
Mising Gombugdok luké:dé sémpé – ‘Mi’= Ami, ‘Sing’= Aíké ope: olung manggom agom-dírbí akamné tani:. Émpige:la abayang Misingé aíém ‘Ami + Ansing= Mising’ édémpé ansí:né-agamné amiyé émna lukansulí:dag, manggom lukansula aipé mé:dag. Adi amo:lokké ayíng amo:lo:pé togyidag lédudokképag Mising lunamdém ‘Miri’ émna lukonsukang. Mising kídarlok yelam-dírbí, ili-ikam kídí::dok kanggur-igur bonédém ‘Mibu’ mangom ‘Mirí’ émna ludo. Dé Mibu-Mirí dé Osomiya:lok ‘Deudai-Puruhit’ kísané. Misi:lok nérkíg yelam-dírbí, ili-ikam kídí:dém Mipag kídaré ka:la, ka:pola, ka:motsula, ka:líg-ka:bola, kanggur-igur bonédém lukanté:la dé sé:komsin luyí:sukanma:nam réngamdém Mirí > Miri émna ludunganépé. Mé:mila ka:yégom édémí:pé Misingdém 1ukonsu1a Miri amindém luyar ka:némpé mé:dag. Dokkésin ope:koné Mi (ami) + Rí > Ri (Dité-Adi) = Mirí > Miri lukanna Dité:lok ami manggom Dité:lokké toglenné ami dém luyí:sunapé Miri gombugdém lupé mé:dag manggom lukanlí:dag. Édé lukanlí:namdémsin ludanna lupagla:ma. Kapéi idogom Bharat sadhin pa:dag lédupé Bharotsok runggo potindo Miri (ST) émna jíglígdagdokké Govt. Gazette odokké takam atí-atí agerlo Miri amindém adbomkang.
2. Tani Agom:-
Po:péké NEFA lunam suk Orunasollok du:né Adi réngam ara:lok Pa:dam, Pa:si, Minyong, Panggi, Simong, Karko, Asing->Tangam, Bori, Milang, Komkar, Galong réngamlok Galo, Ramo, Pailibo, Bokar odokké Apatani, Tagin, Hill Miri, Nisi réngamlok Nisi, Bagni odokké Orunasol éla: Osomlok Mising kídí:dokké lendo a:dodokkébo akam pe:le:lokké lenné ope: néríngé. Délokké buluk agom, dírbí-yelam, nérkíg ili-ikam kídí:dé:sin gésuka:mínsunamém ka:pa:dag. Lendo a:dodo:bo Abotani: émnam taniyém pilenné abuko dungai. Dé lenpongarné abudokké tani: réngam ope:yé lenkang émna bulu mé:sudag. Abotani: kolokké lennam léga:pé bulu aíém tani: émna lukansudag. Dok léga:pé buluk lubomsunam gésuka:minsuné agomdém ‘Tani: Agom’ émna ludag. Dépila tani: Agom émyémílo Misingém luté:la tayéngké jíkkannam ope:kídí:dok agom kídí:dém lulusula ludag. Su anupé agom alam sígné kídí:dé: dé lukannam ba:pe:kídí:dém Abotani: Agom Pe:le émna lukantung. Ménggappénamko Adi-Aying angu angu amo:lo, bangkí bangkí ésar-alamlo du:la:sin silo lo:pé Pa:si, Pa:dam, Minyong, Karko, Simong, Milang, Galong agom éla: Mising agomé abayangkoi gésunammém ka:pa:dag.
3. Mising Agom:-
Tani: réngamé gíkumsula, do:lu:pé ila, réngampé ila du:do dokkébo Mising agomém luyarra gídung. Émdogom adnam alamlo agomsé kamangai. Kapila émyémílo Misingké aí-kísapé atég gombígé kama. British kídí:dé Bharatso:p pínga:la NE rékamsém NEFA émna hahondag lédulokké Christian Missionary kídíngé Roman abíkki aba: -ba:nyiko Mising Agom, Gomlam, Christian yelam-dírbí katé:né lusar-potiném tublenka. NEFA lok British migom Joseph Francis Needham (APO) ké adman “Outline Grammar of the Shayang-Miri Language- as spoken by the Miris of than clan residing the neighbourhood of Sodiya” (1885), “Prodigal Son-Bible into Mishing language” (1886), ‘A story based on an episode prevailing in the Dolung Kebang (village court)’ (1899), “Isorke Doyinge” (1902), “Jisuke Doyinge” (1902) James Herbert Lorrain ké “A Dictionary of the Abor-Miri language” (1906, published from Shillong 1910), dokkésin Sodiya:lokké lenné LWB Jackman ké “Abor-Miri Primer’ (1907), “Keyum Kero Kitab” (1914), “Ramkiding kela Korintian Doying” (1906), “Mathike Adnam Bible” (1917) dé:bulu lukanpénamé. Dokké sok po:pébo:sinéi William Robinson (dé adílok Guwahati Seminary lok Principal, lédupé Osom migurlok school inspector) ké “A Short outline of Miri Grammar”ém adla ‘Journal of Asiatic Society of Bengal’do 1849 do:bo published ka (Vol. Pt-I, page 224).
1940 dítag dokké Osomiya abíg ilígla Mising agompé adnamko irobdunga:kui. Dépige:la dé alamdé atí-atí gompag ngasod kala du:yartoma. Mising agomlok gombe: alam kadopé Mising abíg adnamko 1968 do ba:lennam All Guwahati Mising Kébangé mé:rop-iropto émna lula:dag. Dé irobnamdok léga:pé 1972 dok 18 Epril do Mising Agom Kébang (MAK) ém Disangmukhlo ba:lento. Mising agom-gomlablok bottépagya:né mibang MAK yé Osomiya éla: Roman annyi gombígdéméi tíyí:mínsula lésíg-sígla ka:to. Ka:dag lédupé bérogo:pé popo-poan, atop-adan ya:dopé ka:la moyinsunam Roman gombíg adnamémla: Panini:ké ussaron alamém la:namém ru:békto. Dé ru:békkampé Mising Agom Kébangé Mising agom léga:pé moyinsunam Roman abíg jígnammém 1980 do jíglento. Dé ru:lennam Roman abíg jígnam mima:dém Osom migomém bikanto dokké Osomsok Mising kako do:lu:lok Pobug Pogo (LP School) lo Subject Language pé poyírla:dopé tolígdopé MAK éla: TMPK yé dumsula lukanto. Bojékopé lupa:tíla, tadma:la mimag mola, léppi-lémngoko lupo-lusar ka:mínsuala mémang ke:ke:pé inamé Osom migomé 1984 dok 20 August do Agom Kébang éla: Porin Kébangké dumsula jé:nam taru:dém tolíkto. Dok léga:pé Osomsok Mising du:téng Pobug Pogolok Class-III éla: IV lo Subject Language pé poyírla:dopé Osom migomé 1985 dok 30 Oktuborlo ru:ség do:jígém jíkkanto (Assam Govt. Gazette No. EDG/138/84/A/Dispur the 19 Sept’ 1984). Su moyinsunam Roman abíkki Osomsok Mising tani kako 230 ko Pobug Pogolo Mising agomém poyírge:la:sin dé gombígdokki Lutad, Potin, Gomsar atí atíém adlenla dung.
4. Moyinsunam Roman abíkki Mising Gombíg/Abíg (Script) Kangkin:-
Mising abíglok Gomug (vowel) é Mugdéng (short) 7 démla: Mugyar (long) 7 dém lulusula 14 ko. Mugdéng 7 kídí:dém Bíkta-Bígme: (capital-small) pé admílo sémpé— O A I U E É Í / o a i u e é í.
Mugyar 7 kídí:dém Bíkta-Bígme: (capital-small) pé admílo sémpé— O: A: I: U: É: Í: / o: a: i: u: e: é: í:.
Colon (:) bígjeddé Mugyardem lukandag.
Mising abíglo Mukténg (consonant) é 16 ko kadung. Mukténg kídí:dém Bíkta-Bígme: (capital-small) pé admílo sémpé—
K G NG, S J NY, T D N, P B M, R L Y, W H / k g ng, s j ny, t d n, p, b m, r l y, w h.
‘H’- dém Mipag gombug addongém lagidag. Sémpé— Himalaya, Hiren, Luhit. Édíloi Bhupen, Khogeswar, Ghonokanto édémpbulumpé addomsin lagidag.
(Ménggappénamko:- International Phonetic Association lok ru:nam alampé Mising abíkkídí:sém bíglentung.)
No comments:
Post a Comment